Sơn Hà (Aug-2025)

Chiến tranh giữa Nga và Ukraine đã âm ỉ diễn ra nhiều năm trước chứ không phải từ tháng Hai năm 2022; ngày mà Liên Bang Nga xua quân rầm rộ đánh chiếm thêm hai tỉnh miền đông Kherson và Zaporizhzhia của Ukraine, rồi sát nhập vào Liên Bang Nga. Tám năm trước, hai tỉnh Donetsk, Luhansk và bán đảo Crimea cũng bị Nga chiếm vào năm 2014. Có tổng cộng là 4 tỉnh phía đông: Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia, Kherson (thuộc lưu vực Donbas) và bán đảo Crimea của Ukraine, đã bị Nga chiếm đóng kể từ năm 2014.

Phản ứng của Ukraine và Âu châu không đủ để dư luận chú ý, cho đến khi Nga xua quân rầm rộ dọc biên giới vào năm 2022. Bấy giờ, các hệ thống truyền thông thế giới mới ồn ào loan tin về chiến tranh Nga-Ukraine.

Ukraine - Một Dân Tộc Triền Miên Bị Cai Trị Bởi Các Lân Bang

Lui lại vài mươi năm, từ năm 1922 đến năm 1991, Ukraine là một trong những thành viên của Liên Bang Xô Viết (Union of Soviet Socialist Republics – USSR – Liên Bang Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Xô Viết – viết tắt là Liên Xô). Lúc ấy chư hầu Ukraine có tên gọi là Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Xô Viết Ukraina (SSR Ukraina), với quyền tự chủ giới hạn và bị Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Xô Viết Liên Bang Nga (Russian SFSR – Nga Xô) kiểm soát từ Mạc Tư Khoa.

Chắc không dân tộc nào khao khát độc lập bằng dân tộc Ukraine, đã bền bỉ chiến đấu giành độc lập cho đất nước. Một chuỗi dài bao nhiêu năm bị cai trị bởi các nước lân bang, Ukraine chỉ được độc lập bốn năm sau đệ Nhất Thế Chiến rồi lại bị Bolsheviks đánh chiếm để trở thành chư hầu của Liên Xô cho đến khi Liên Bang Xô Viết sụp đổ, mới thực sự được độc lập.

Sau khi Đệ II Thế Chiến chấm dứt, lãnh thổ của SSR Ukraina được xác định bởi các hiệp định giữa quốc gia chư hầu và trung ương đảng Liên Xô, không có đàm phán quốc tế. Cũng trong khoảng thời gian ấy, bán đảo Crimea được chuyển giao cho SSR Ukraina vào năm 1954 theo sắc lệnh của Trung Ương Đảng Bộ Liên Xô. Trên bán đảo Crimea có Bộ Tư Lệnh Hải Quân và bộ chỉ huy Hạm Đội Hắc Hải của Liên Xô (Soviet/Russian Black Sea Fleet).

Năm 1991, khi Liên Bang Xô Viết bị sụp đổ, Ukraine nhanh chóng tuyên bố độc lập vào tháng Tám và tháng 12-1991 rồi gia nhập Liên Hiệp Quốc. Kể từ đấy, Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Xô Viết Ukraina trở thành Ukraina hay Ukraine, là tên gọi chính thức và được quốc tế công nhận là quốc gia độc lập. Từ khi tuyên bố độc lập, Ukraine có khuynh hướng thân Âu Châu, mỗi ngày tránh xa ảnh hưởng của Nga Xô.

 Và, Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Xô Viết Liên Bang Nga (Russian Soviet Federated Socialist Republic – RSFSR -Nga Xô) là nước lớn nhất trong Liên Xô, trở thành Liên Bang Nga (Russian Federation), không còn nhãn hiệu Xã Hội Chủ Nghĩa.

Vì Thế Chiến Lược, Nga Chiếm Crimea

Mặc dù bán đảo Crimea được chuyển giao cho SSR Ukraina vào năm 1954, nhưng Crimea là một bán đảo tự trị gọi là Cộng Hoà Crimea (Republic of Crimea). Ở phía nam bán đảo này còn có thành phố Sevastopol là đặc khu hành chánh của trung ương, được quản lý bởi thủ đô Kyiv.

Vị thế chiến lược của bán đảo Crimea, khiến Liên Bang Nga đánh chiếm bán đảo Crimea và thành phố Sevastopol vào năm 2014, rồi sát nhập vào Liên Bang Nga. Cùng lúc, hai tỉnh Donetsk và Luhansk tuyên bố ly khai và thành lập Cộng Hoà Nhân Dân Donetsk và Cộng Hoà Nhân Dân Luhansk, được Liên Bang Nga yểm trợ, cũng bị chiếm và sát nhập vào Liên Bang Nga, nhân danh bảo vệ người Nga ở hai tỉnh này.

Rối Loạn Chính Trị Ở Ukraine, Cơ Hội Tốt Cho Nga

Vào tháng 11-2013, Tổng thống Viktor Yanukovych của Ukraine đột ngột rút ra khỏi việc ký kết Hiệp Định Liên Kết với Âu Châu (Association Agreement with the European Union) do áp lực mạnh mẽ của Liên Bang Nga. Người dân Ukraine, đặc biệt là giới trẻ, coi đây là sự phản bội ước vọng dân chủ của họ, con đường theo Âu Châu.

Cuộc biểu tình ban đầu diễn ra ôn hoà tại Quảng Trường Độc Lập (Maidan Nezalezhnosti - Independence Square) ở thủ đô Kyiv. Họ kêu gọi chính phủ thắt chặt mối liên hệ với Âu Châu, tôn trọng pháp luật và bài trừ tham nhũng.

Chính phủ Yanukovych ra tay đàn áp mạnh mẽ và bắn vào người biểu tình, giết chết hàng trăm người khiến cuộc biểu tình nổ ra lớn hơn. Quốc tế bắt đầu lên án chính phủ Yanukovych. Tổng thống Viktor Yanukovych phải chạy ra khỏi Ukraine, và tỵ nạn ở Nga. Chính phủ lâm thời thân Âu Châu được thiết lập vào tháng 2-2014, Petro Poroshenko lên làm tổng thống.

Lợi dụng tình hình chính trị chưa ổn định tại Ukraine, Nga đem quân đánh chiếm Crimea và thành phố Sevastopol. Tổng thống Petro Poroshenko và chính phủ của ông không đủ sức ổn định tình hình trong nước, cũng không đủ sức đương đầu với  cuộc xâm lược của Nga. Trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2019, Volodymyr Zelenskyy thắng cử áp đảo và tái lập trật tự đất nước Ukraine.

Tháng 5-2019, tổng thống Zelenskyy nhậm chức và bắt đầu đưa ra kế hoạch đòi lại các vùng lãnh thổ đã bị Nga chiếm đóng từ năm 2014. Liên Bang Nga không những không trả lại mà còn đánh chiếm thêm hai tỉnh ở phía nam của khu vực Donbas. Đó là kết quả của cuộc đổ quân rầm rộ, lên tới 200,000 quân ở biên giới và chiếm thêm hai tỉnh, phía bắc bán đảo Crimea, tháng 2-2022.

Nga Đánh Chiếm Bán Đảo Crimea Như Thế Nào?

Bán đảo Crimea là vùng đất tự trị về mặt hành chánh trong nhiều năm, mang tên là Cộng Hoà Crimea, thuộc quốc gia Ukraine kể từ năm 1954. Tuy nhiên, trên bán đảo này, dân chúng ủng hộ Nga chiếm hơn 60% và có một đội quân bí mật do Nga yểm trợ lên tới 20,000 quân thiện chiến, không mang quân hiệu, sống lẫn lộn trong dân. Do đó, Nga đánh chiếm Crimea rất dễ dàng, lại có lực lượng tại chỗ để trấn giữ. Ở phía nam của bán đảo, thành phố Sevastopol, nơi đặt văn phòng Bộ Chỉ Huy Hạm Đội Hắc Hải của Liên Bang Nga.

Trước khi chiếm Crimea, Nga phải ký hợp đồng thuê mướn thành phố Sevastopol. Từ năm 2014, Ukraine dứt khoát tách rời khỏi ảnh hưởng Nga và nhất quyết đi theo con đường dân chủ và thân Âu Châu, gây ra nỗi lo cho Nga, vì tương lai Ukraine có thể tham gia Liên Minh Âu Châu và khối NATO, sẽ đe doạ cho Nga nhiều hơn về an ninh.

Tại Sao Nga Đánh Chiếm 4 Tỉnh Miền Đông?

Hai tỉnh, Donetsk và Luhansk, trong vùng Donbas, dân chúng nói tiếng Nga chiếm 70% dân số, là nơi dễ dàng chấp nhận sự sát nhập vào Liên Bang Nga. Trong khi hai tỉnh bên dưới, Zaporizhzhia và Kherson, thì dân chúng nghiêng về Ukraine và khó chấp nhận sự cai trị của Liên Bang Nga.

Về mặt địa lý, người ta tin rằng, Nga đánh chiếm những phần đất miền đông làm vùng đất trái độn, bảo đảm an ninh cho bán đảo Crimea, và cho nước Nga.

Hơn nữa, bên dưới lòng đất nơi đây là mỏ than khồng lồ, sẽ đem lại nguồn lợi lớn cho kỹ nghệ nặng của quốc gia sở hữu. Các nhà chuyên môn hầm mỏ đánh giá quặng than, kim loại,… ở vùng Donbas có giá trị  kinh tế rất cao. Đó là miếng ăn lớn mà cả Ukraine và Liên Bang Nga đều muốn giành cho phần mình.

Liên Minh Âu Châu và NATO Là Ai?

Liên Minh Âu Châu (European Union - EU) là một liên minh chính trị và kinh tế của 27 quốc gia ở châu Âu, được thành lập từ năm 1951 (khởi đầu là Cộng đồng Than và Thép Châu Âu), chính thức trở thành EU vào năm 1993 qua Hiệp ước Maastricht. EU tạo ra một thị trường chung; dân chúng được tự do đi lại, buôn bán, trao đổi dịch vụ và tiền tệ. Các quốc gia thành viên EU thúc đẩy các sinh hoạt dân chủ, nhân quyền và đề cao pháp quyền. Các thành viên hỗ trợ nhau trong các chương trình y tế công cộng, bảo vệ môi sinh,… EU có đồng tiền chung là Euro, được 20 trong số 27 thành viên sử dụng. EU có một nghị viện đặt tại Brussels, Bỉ và Strasbourg, Pháp.

North Atlantic Treaty Organization – NATO – Minh Ước Bắc Đại Tây Dương, là một liên minh quân sự gồm 32 quốc gia (tính đến năm 2024) từ Châu Âu + Bắc Mỹ. NATO được thành lập vào năm 1949, trong giai đoạn đầu của Chiến Tranh Lạnh. NATO cung cấp khả năng phòng thủ tập thể — nếu một thành viên bị tấn công, tất cả các thành viên đều coi đó là một cuộc tấn công vào chính mình (Điều 5).

NATO được thành lập để ngăn chặn sự bành trướng hay xâm lược của Liên Xô. Ngày nay, Liên Xô không còn nữa nên mục tiêu là chống khủng bố, tấn công mạng,v.v…

Diễn Biến Hoà Bình Nga-Ukraine

Ngày 15 tháng 8-2025, cuộc gặp gỡ giữa TT Putin của Nga và TT Trump của Hoa Kỳ được xem là bước ngoặc quan trọng cho kế hoạch Hoà Bình cho Nga-Ukraine, diễn ra tại căn cứ quân sự Hoa Kỳ ở Anchorage, Alaska. Toà Bạch Ốc cho biết đó là cuộc gặp gỡ có kết quả tốt. Nhưng báo chí lại loan những bản tin tiêu cực, vì không thấy một lệnh ngưng bắn như họ mong đợi. Nguyện vọng của TT Trump là chấm dứt sự giết chóc và thiết lập một nền hoà bình lâu dài. Ông không tin lệnh ngừng bắn sẽ giải quyết chiến tranh.

Nỗ lực cho hoà bình từng được bắt đầu từ tháng 2-2022, ngay sau khi Nga đem quân đánh vào các tỉnh miền đông. Cuộc đàm phán tại Belarus, ở đó Nga đòi Ukraine phải ở giữ vị thế trung lập, không xây dựng quân đội, không được liên kết với NATO. Kết quả không thành. Tháng 6-2023, Ukraine đưa ra bảng yêu sách 10 điểm, họp tại Copenhagen, Đan Mạch; tháng 8-2023 họp tại Jeddah, Saudi Arabia; tháng 10-2023 họp tại Malta; tháng Giêng-2024 họp tại Davos, Thuỵ Sĩ. Các cuộc họp chỉ nhằm vận động thế giới ủng hộ để Ukraine, không có dấu hiệu chấm dứt chiến tranh.

Tháng 10-2024, TT Zelenskyy lại công bố kế hoạch mang tên Kế Hoạch Chiến Thắng, đưa ra năm điểm của chiến lược nhằm chấm dứt chiến tranh và củng cố vị thế quốc phòng của Ukraine.

Tháng 3-2025, Anh Quốc triệu tập cuộc họp thượng đỉnh của NATO, họp tại London cùng với Ukraine, thảo luận về một “Liên Minh Thiện Chí” (Coalition of the Willing), là lực lượng bảo đảm lệnh ngừng bắn hoặc thoả thuận hoà bình nếu có diễn ra. Kết quả chẳng đi đến đâu.

-oOo-

Nhiều quốc gia chờ đợi khả năng thương thuyết của TT Trump. Thật vậy, sau khi TT Trump trở lại Toà Bạch Ốc, một toán các chuyên viên ngoại giao và vận động hoà bình được thành lập để sắp đặt một cuộc họp thượng đỉnh của Liên Minh Âu Châu, NATO, Hoa Kỳ, Nga và Ukraine. Đầu tiên là cú điện thoại riêng tư giữa TT Trump và TT Putin, để đập vỡ tảng băng lạnh lẽo giữa Liên Bang Nga và Âu Châu. Kế đến, hai vị nguyên thủ Nga-Mỹ gặp nhau để thảo luận trực tiếp, diễn ra tại Alaska. Kết quả nhiều hứa hẹn.

Ngay sau đó, các nguyên thủ quốc gia hàng đầu của Liên Minh Âu Châu và NATO đã đến Toà Bạch Ốc họp với TT Trump. Trong dịp này, có mặt Tổng thống Zelenskyy của Ukraine. Các yêu sách của hai bên Nga và Ukraine được trải bày trên bàn họp để các quốc gia cùng nhau giải quyết xung đột và tiến tới một giải pháp hoà bình lâu dài cho Ukraine và Liên Bang Nga.

Xem qua các yếu tố chính trị, kinh tế,… của Liên Bang Nga và Ukraine, không ai có thể hình dung một nền hoà bình Nga-Ukraine sẽ đến trong nay mai. Nó phải là một tiến trình có bàn tay của thời gian và chắc chắn sẽ có nhượng bộ từ hai phía.  

Nga không có nhu cầu gia nhập NATO hay EU nên không bận tâm về các điều kiện gia nhập. Tuy nhiên, không có Hạm Đội Hắc Hải, Nga sẽ không còn là một cường quốc đại dương. Anh, Pháp, Đức,… đều là các quốc gia có thể dễ dàng vươn ra Đại Tây Dương; nhưng Liên Bang Nga thì vẫn còn lùng bùng trong Hắc Hải. Muốn bảo đảm Hạm Đội Hắc Hải, Nga cần kiểm soát bán đảo Crimea, để còn có thể đi ra Địa Trung Hải và Đại Tây Dương.

Ukraine có nhu cầu gia nhập NATO để được bảo đảm an ninh lâu dài. Nhưng điều kiện để được gia nhập NATO dành cho Ukraine là: 1/chấm dứt chiến tranh với Nga; 2/ cải tổ xã hội dân chủ; 3/ thiết lập quân đội hiện đại, có thể phối hợp khả năng tác chiến với lực lượng NATO đầy đủ  tiêu chuẩn, trang thiết bị và hệ thống thông tin liên lạc. Những điều kiện này cho thấy, Ukraine đang trong thế kẹt, không thể gia nhập NATO với tư cách thành viên trong lúc này.

Hoa Kỳ và NATO dù có nhìn nhận Ukraine cần được giúp đỡ, nhưng không thể thu nhận Ukraine làm thành viên. NATO không thể phá lệ, cứ nhắm mắt nhận Ukraine làm thành viên, thì Điều lệ 5 của NATO sẽ kéo NATO trực tiếp tham chiến và dồn Liên Bang Nga vào cô thế, và Nga phải dùng vũ khí nguyên tử để chống trả; bắt đầu Thế Chiến III mà không ai muốn.

Tổng thống Trump nhân danh “làm cho nước Mỹ vĩ đại”, khuyến khích các quốc gia Âu Châu cũng làm tương tự: nêu cao tinh thần quốc gia và củng cố sức mạnh quân sự. Hoa Kỳ sẽ cùng với NATO chuyển giao phương tiện quân sự cho Ukraine qua ngân sách của NATO. Ukraine sẽ được NATO và Hoa Kỳ bảo đảm an ninh, đủ khả năng tự vệ, nhưng không là thành viên của NATO.

Trong cuộc đàm phán ở Alaska, TT Putin có nói với TT Trump rằng, Liên Bang Nga cũng muốn được bảo đảm an ninh. Chưa ai biết TT Trump hứa hẹn gì với TT Putin, nhưng sự phá vỡ tảng băng ngăn cách giữa Âu Châu và Liên Bang Nga thì đã có kết quả. Sự lạnh nhạt giữa Nga và các nước Âu Châu kể từ chiến tranh lạnh đang từ từ tan biến.

TT Trump đã thúc đẩy Âu Châu củng cố quân sự, bớt gánh nặng cho Mỹ và cùng nhau phát triển kinh tế thay vì kéo dài chiến tranh. Hoa Kỳ, NATO, Liên Minh Âu Châu, Nga, Ukraine,… càng gần nhau hơn thì Trung Cộng càng lo lắng hơn. Trung Cộng chỉ mong chiến tranh Nga-Ukraine tiếp tục kéo dài để thủ lợi bằng cách mua dầu và bán linh kiện quốc phòng cho Nga.

Trong nhiệm kỳ một, TT Trump đã cảnh báo về tham vọng của Trung Cộng muốn thống lãnh toàn cầu qua chiến lược “Đại Trung Quốc” và kế hoạch “Một Vành Đai, Một Con Đường”. Từ cuộc gặp gỡ giữa Tổng thống Putin và Trump tại Alaska vào ngày 15 tháng 8-2025, người ta nhìn thấy Hoa Kỳ đã làm cho Trung Cộng không còn là mối đe doạ lớn cho Tây Phương. Liên Bang Nga cũng nhìn thấy lối thoát tốt nhất là đi với Âu Châu và Hoa Kỳ, trong lãnh vực kinh tế thương mại, hơn là kéo dài chiến tranh và lệ thuộc vào một Trung Cộng ở Á Châu, vốn chưa bao giờ là đồng minh đáng tin.

Hoà bình cho Ukraine và Liên Bang Nga đang ở trong tay NATO và Hoa Kỳ như lời gởi gắm của TT Putin khi gặp TT Trump ở Alaska. Tuy nhiên, nền hoà bình trường cửu phải được chính Ukraine và Liên Bang Nga cùng nhau xây dựng chứ không phải do ngoại bang áp đặt.

Sơn Hà (Aug-2025)

Tài liệu Tham Khảo

Đài phát thanh Âu Châu Tự Do:
https://www.rferl.org/a/russia-ukraine-peace-deal-putin-draft-treaty/33183664.html
https://www.rferl.org/a/ukraine-article-5-nato-guarantee-russia-trump/33506231.html

Wikipedia:
https://en.wikipedia.org/wiki/June_2024_Ukraine_peace_summit
https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Russia%E2%80%93United_States_Summit

Viện Gallup: https://news.gallup.com/poll/653495/half-ukrainians-quick-negotiated-end-war.aspx

NATO: https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_67655.htm

Bản tin Tình Báo:
https://www.intellinews.com/more-than-half-of-ukrainians-favour-peace-talks-as-war-reaches-1-000-days-finds-gallup-poll-354288

Euro Maidan Press:
https://euromaidanpress.com/2025/02/21/poll-%E2%85%94-of-ukrainians-back-zelenskyy-majority-rejects-us-russia-talks-and-no-guarantees-ceasefire